MATERIALAREN GARRANTZIA

Haurraren mugimendua eta psikomotrizitate ahalmenak gartzeko baliagarriak izan daitezkeen baliaide eta materialen zerrenda bukaezina izango litzateke. Garbi izan behar dugu tresna alternatibo eta ez konbentzionalen garrantzia: betetako botilak, kurpilak, zintak, erratza, makilak, garbigailuen danborrak, zapiak, aulki zaharrak...

Materialeak hurra probkatu, zirikatu, mugitu arazi, eragin behar du, jarduerara bultzatuz. Helburu hori bete ahal izateko itxura berritzaileak eta kolore deigarriak egokiak izan ohi dira. Dena den, haurraren irudimenak gabezi horie gaindi ditzake. Aspaldian nahiko baztertuta badugu ere, haurraren sormenak edozein tresna jolaserako iturri bihur dezake.

Godall irakasleak (1999) psikomotrizitateko arduradunaren eginkizunak honela laburbiltzen ditu: espazio ta harremanen egitura konplexua antolatu (esperientzia bultza dezaten, ikasleen eskaerak eta familien ekarpenak ere kontuan hartuz), esperientzien garapenari lagunduz, abaguneak eta aukerak eskintzen dituen sistema sortuz.

IRAKASLEAREN EGINKIZUNA, JOERA PEDAGOGIKOA

Psikomotrizitatea lantzerakoan irakaslearen jarrera eta joera erabakiorra da. Irakaslearen jarrerak ondorengo ezaugarriak izan beharko lituzke:

• Harreman asimetrikoa: Haurraren jolasean sartzeko itxura egiten du, jolasa aurrera ateratzen laguntzeko.



• Autokonszientzia: Emozioen autokontrola behar dugu, epaitu gabe, besteen sentimenduak hobeto ulertu ahal izateko. Gaitasun honi esker agresibtate arazoak, gorputz kontaktoak, ustezko projekzioak gainditu daitzeke, bai eta arauak bideratu inposaketarik gabe.



• Legearen eredu: Zenbait arau finkatu behar dira: minik ez ematea, besteen lanak errespetatu...Giro onargarri (permisibo) eta disklpabilizatzailea behar dugu gelan. Haurraren berezkotasun eta esponaneidadea ahalbidetzeko baldintza eta arauak minimoak izango dira.



• Segurtasun fisiko eta afektiboa: Haurrari konfiantza adierazi: hitzez, jarreraz, kokapenaz, proposamen egokiz eta urratsen sekuentzia errespetatuz. Harrenganako amatasun giroa lortu behar dugu, baina aldi berean autoriate egituratzailea, ezetz esaten dakiena. Entzuten eta ulertzen den dakienaren giro goxoa sortu behar dugu.



• Enpatia: Bestearen lekuan kokatzen jakin behar dugu, bestea nola sentitzen den jakin ahal izateko. Haurraren mugimenduzko adierazpena behatuz berari buruzko infomazioa jasotzeko gai izan behar gara. Ahots doinuak, keinuak, aurpegiko adierazpenen mezuak jaso behar ditugu. haurrak bere aniztasunean, diren bezala onartu behar ditugu; bere portaera bere historia pertsonalaren emaitza eta ondorioa da.



• Disponibilitaea: Adimen, afektibo eta gorputz arloko zaugarrien bidez haurra ondo senti dadila lor dezakegu. Helduaren gorputza baliabide esanguratsua izango da haurraren bilakaera prozesuan. Besteak beste ondorengo atalak izango ditugu kontuan: keinuak, begirada eta taktoa.



• Lan giro irekia: Haurrari burutatutako aukera desberdinak onartuko dira, heziketarako eta beren garapenerako lagungarritzat jotzen diren neurrian. Haurrak bere kezka, zalantza, beldurrak jasotzen direla somatu behar du.

METODOLOGIA

Haur Hezkuntzako curriculumean heziketa fisikoa, psikmotrizitatea ezagunena da, baina beste eduki batzuk daude: jolasak, ipuin motoreak, gorputz adierazpena eta abar.

Haurrak bere burua ezagutu eta baloratzea nahi dugu, bere gaitasun pertsonalak erabiltzeko ahalmenak jorratuz. Jasotako esperientzien arabera bere identitatea eratzen joango da.

Fisikoki bere burua ezagutu dezan bere gorputz eskema piskanaka landuko dugu. Bere autonomia lor dezan, gero eta zailtasun maila handiagok jarduerak eskainiko dizkiogu haurrari, beti ere bere mailari egokitutakoak. Era berean, atsedena eta gorputz garbitasuneko azturak sustatuko ditugu, bai eta agindu errazak betetzea, tresnak saio amaieran jasotzea eta antzekoak.

Adin honetako haurrak gaitasun motore berriak eskuratzeko grina du (itzulipurdiak, oin baten gainean, jaziak...).Oreka, jarreraren egokitasuna eta lateralitatea menderatzen doan heinean, re gaitasun motoreak eta espazio-denboran orientatzeko ahalmena garatuko ditu.

Haurra bere osotasunean garatzeko asmoz, gure jarduerak ondorengo ezaugarriak izango ditu:

• Haurraren alderdi positiboak baloratuko ditugu, bere mugak ere onartuz. Abiapuntu gisa haurra zer burutzeko gai den hartuko dugu.



• Haurraren nahi eta espontaneitatetik. Haurraren proposamenetan oinarrituz horiek garatzen eta egokiten lagunduko diegu, bere sormena eta autonomia sendotuz. Jarduerak gauzatu eta bizi egin beharko ditu.



• Haurraren erritmoa errepetatu, ez behartu ikaskuntza abiadura.



• Portaera psikomotoreek jarraitzen duten bilakaera ibilbidea errespetatu: tonoaren ezaugarriak, emozonalak, ezagupenezkoak, espazio-denboraren orientazioa; urratsak jarraitu.



• Mugimendua eta afektibotasunare esperimentazioa erraztu.



• Bizipenak ahoz adierazten lagundu: sentipenak barneratzen laguntzen du, emozioetatik bereiztuz, pentsamendua egituratuz, irudikapenera iritsiz.



• Espazio eta denbora mugatu: txoko, materialeak, proposamenak aldatu.



• Sormena lagundu, erraztu: hurren proposamenak jaso, mezu irekiak aurkeztu.



• Saioetan: bizi (esperimentatu), aztertu eta irudikatzeko aukerak hurrenez hurren ahalbidetu.

PSIKOMOTRIZITATE SAIOAREN FASEAK

Psikomotrizitate saioaren barne fase ordenatu eta koherenteak bata bestearen ondoren gauzatu beharko lukete. Era honetan, ondorengo lan prozedura gauatuko genuke: jardera motorea; bizi-aztertu-errepresentatu. Metodologi hni esker garapen psikomotoreaz gain ikasleen nortasuna bere osotasunean jorratzea lortuko genuke.

Haurraren zaletasun eta nahiak ontuan izanik, irakasleak jarduerak proposatzen ditu. Gustokoak dituztenez ikasleak biziki parte hartzen dute. Ondorengo atalak proposatzen dira saioaren sekuentziaketan:

• Aurreko atala. Gelako txokoak prestatu: Helburu eta edukien arabera, hainbat gune prestatzen ditugu: jauzi eta erorketena, orekena, materiale biguneko eta gogorreko zirkuiuak...Txoko bakoitzean jorratuko diren gaitasunak haur bakoitzean mailara egokituta egongo dira. Irakaslearen esku gelditzen da zenbat txoko antolatu. Gutxienez bi edo hiru gune desberdinen beharra somatzen da, eta saioen artean ereez daitezela errepikatu.
  

• Harrerako atala: Prestaketarekin hasi: oinetakoak eta berokia kendu, agurtu eta aurkeztu, arauak birgogoratu, segurtasun neurriak, bsteenganako errespetua.. Egun horretako txokoak azaldu, materialea komentatu, jarduera posiblei buruzko iradokizunak luzatu.. Beraien iritzi eta galderei lekua utzi, era orekatu batean. Une honetan landu daitezke baita ere, arnasketa ariketak, erritmokoak eta abestiak.
  

• Atal oldartsua: Lanean hasterako jardueraren bat proposatzen diegu (esponjak inguratuz lasterka egin...), eta irakasleak esandakoan suntsiduraren garaia ("derribo" deitzen da baita ere) iristen da: esponjen dorrea behera bota, piloten piszinara beren buruak bota, edo koltxoneta handi batera.
  

• Berezko jarduera motrizaren atala: Hasiera batean haurrak etengabe aritzen dira beren kabuz txoko batetik bestera dena eramanda. Aniztasun honi esker era guztietako gaitasun eta mugitzeko beharrak lantzen dituzte. Gune desberdin hauei esker mugimendua bizi lezake, esperimentatuz, gauzatuz, erabakiak hartuz, arazoak ebatziz, sortuz, komunikatuz.. Zailtasun maila guztietako eredu psikomotrizak landuz. Irakaslearen eginkizunak jarduera hori aberastea izango du helburu. Hortarako, txokoak birrantolatuko ditu, materiala gehituz, kenduz, lekuz eta egoeraz aldatuz.
  

• Jolas sinboliko eta eraikitze atala: Irudikatze jolasean haurrak bizitza errealeko objektu, jarduera edo une bat irudikatzen du, fantasia eta errealitatea elkarlotuz. Horretarako hainbat baliabide bere eskura uzten ditugu: zapi, soka, uztai, kuxin... Tresna neutro hauei haurrak bere sinbologia eransten die. Jolas hauei esker erreprimitutako barne gatazkak kanporatu ditzakete.
  

• Analisi atala: Aldi honetan gure curiculumeko helburuetara bideratutako joku zuzenduak edo gidatuak landu ditzakegu: itxurak, koloreak, neurriak, espzioko nozioak.. Zehastasun motrizeko jokuak ere sar daitezke.
  

• Agurraren atala: Jarduerarn deskonektatu behar dugu eta taldea elkartu. Ariketa albo batera utzi eta erajatze unean murgiltzen gara Oinetakoak jazten dituzten bitartean saioa komentatzen dugu eta agurtzen dugu elkar.

• Irudikatze eta lengoaia fasea: Ahoz, marraztuz, plastilinaz, antzeztuz...saioan bizi izandakoa adierazi behar dute. Bizi izandako kontzeptuak barneratzeko, oroimena lantzeko, ordezlapena eta kontzeptualizazioa jorratzeko guztiz baliagarria gertatzen da.

PROGRAMAKETARAKO PROPOSAMEN BAT

Adin honetako haurrek dituzten berezitasunak aintzakotzat hartuz, garbi ikus daiteke hezkuntza sistemak eskaintzen digun egitura egonkorra eta irmoa motz gelditze zaigula. Haurraren mugimendu gaitasunak garatzerakoan ezin gaitezke mugatu hziketa fisiko eta motrizitaterako bereziki eskainitako saio zehatzetra. Helburu horretarako ondorengo jarduera guneak ere baliagarriak ditugu:

• Jarduera bereziko saioak: Ikasgelatik kanpo, ikasturte osoan zehar, psikomotrizitatea, dantza, zuzendutako jolasak patioan...


• Unitate tematikoak, interesgune, proiektoak: Disziplinarteko lanak guzatzen dira.


• Tailerrak: irupena,edukiak eta ebaluaketa zehatz mehatz finka daiteke.
  
• Ohiturak, azturak: Epe desberdinekin egin behar da lan.



• Festak, irtenaldiak, eskolarteko trukaketak: Nahiz eta irtenaldiaren xede nagusia gure arloa izan ez, baliabide aberatsa iza dtke, ingurune desberdinak ezagutuz.


• Jolas-garai eta iragapeneko uneak: Helduek erabat lotu eta zuzenduko ez baditugu ere, pasiloetako desplazamenduak, gelen arteko aldaketak, jolas garaiak...aukera hezitzaileak dituzte.


• Jolas sensorio-motoreko txokoak: 3 urte arteko hurren kasua ezinbestekoak garrantziari dagokionez.

Unitate didaktiko malguagoak antolatu beharko genituzke, bi helburu, eduki eta jardueren sekuentzia finkatzeko garaian. Sormen eta askatasun handiaoa aldarikatzen dute egitarauak diseinatzeko garaian. Haur esperientziak berezkoak dituen edukiak landu ahal izateko egitura desberdinak beharko lituzke, eta ez geroko etapekiko mimetikoak. Haurren pentsamendua eta portaera interpretatu beharko dugu erantzun garatuagoak lortzen saiatzeko.

MORFOZINESIA

Haurtzaroko hazkunde motorearen ibilbidea deskribatu nahi da, era hontan hobeto garatu eta jarduera hezitzailea eragin ahal izateko. Hazkunde motore honen baitan hiru ezaugarri bereizten dira:

1. Haurrak 5- urteko adina duenean jarduera holozinetikoa nagusitzen da. Aldez aurretik erabaki gabe, saiakera eta porrota bidez gauzatzeaz.



2. Dagokion bilakatze prozesuaren ondoren, 6 urte inguruan, jarduera ideozinetikoa agertzen da. Haurrak pentsatu eta gero erakiten du zer eta nola burutuko dun. Borndatzeko portaera hau nerbio sistemaren mielinazio eta kortesaren garapenari esker gauzatzen da. Holozinesiaren garaian oinarrizko patroi motoreak sendotzen dira, hurrengo atalean, berriz, gero eta trebetasun zehatzagoak eskuratzen dira.



3. Pentsatu ondoren hartutako erabaki horiek ingurune sozial-kulturalaren menpe daude, esperientzi sozio-kulturala barneratu egiten dugu, gure higidura inguuneko testuingurunearen araberakoa izango da.

Era honetan, jarduera morfozinetikoa eratzen da, eta haurrak heledun ereduak barneratzen ditu, heziketa ahalbidetuz. Ondorioz holozinesia diseinatutako morfozinesirantz hurbiltzen saiatzea edo bideratzea izango da hezitzailearn eginkizuna.

PSIKOMOTRIZITATEAREN EGUNGO IKUSPEGIAK

Duprek 1909an lehenengo aldiz psikomotrizitate terminoa erabili zuenetik, etengabeko garapen prozesua gertatu da, Gaur egun, besteak beste ondorengo eskola edo korronteak bereiz daitezke:

• Le Boulch eta psikozinetika: Heziketa fisikoaren ikuspegi mekanizista gaitzesten du, pestsakera positibista eta kartesiarren aurka doa. Bera ikuspegi zientifiko batean kokatzen da, (psikzinetika), osotasunezko hezkuntza mugimenduaren bidez. Portaera motorearen oinarri neurologiko eta dinamikoak aztertu ditu. Mugimendua, adierazpen eta adimenezko jarduera elkarlotuak proposatzen ditu. Bultzatzen dituen teknika eta olasez baliatuz, idazketa, irakurketa eta kalkulua sustatzen dute, hezurraren harremanen esparrua areagotuz, bere nortasuna sendotuz beti ere osotasunezko heziketaren ikuspegitik.
  

• Picq eta Vayer-en ikuspegi psikopedagogikoa: Jarduera pedagogiko hau heziketa fisikoaz aliatuz haurraren portaera normalizatzen saiatzen da. Psikomotrizitatearen jatorrizko ikuspegia era leialean gordetzen du Ondorengo helburuak ditu: eskolako ikasketa prozesua erraztu; portaera orokorra hobetu; ondorengo heziketa fisikoaren oinarriak finkatu. Beraz, heziketarekin erabat lotuta dago, heziketa psikomotorea terminoa erabiltzen dute. Gorputza eta mugimenduan oinarritzen da. Lehenengo heziketak osotasunezkoa izan behar du, bizi izandakoan oinarrituz. Gorputzeko jarduerari esker lortuko ditugu nire barneko, kanpoko objektu eta besteei buruzko ezagupenak.
  

• Bucher: Haurraren nortasunaaztertzen du, behaketa psikomotorean oinarrituz. Bere ustez gorputzaz heziketa osagarria gauzatu beharra dago. Gorputz-kontzientziarekin batera, efikazia maila ere landuko da, gerora jarduera konplexuagoei aurre egin ahal izateko.
  

• Lapierre eta Aucouturier: Gorputz eta adimen arloak bateratuz, bizitzako jardueraren aldekoak dira. Erabat egituratutako ariketa zurrunak baztertu egiten dituzte, aukera irekiak eskainiz. Osotasunezko bizipenaz antolaketa arrazionala eta adierazkorra lortzen dute. Oinarrizko hezkuntzan psiomotrizitatea abiapuntu gisa kokatu beharko litzatekela uste dute.
  

• Ajuriagerra: Medikuntzan oinarrituz ikuspegi neuropsikiatrikoa era deitzen zaio. Birrezkuntza psikomotorearen oinarriak ezarri ditu, erlaxazio, psikoanalisi eta psikoterapia teknikaz baliatuz.

Eskola guzti hauek beren metodologi eta laneko esparru desberdinak finkatu dituzte.

HAURTZAROKO MOTRIZITATEAREN INTERPRETAZIOAK

Haurraren jokaera sensorio-motorea argitzeko asmoz baditugu hainbat teori zientifiko. Horien artean bi nabarmenduko ditugu:

• Interpretazio neurofisiologikoak: Haurrak jaiotzen den unetik baditu potentzialtasun batzuk. Baldintza genetikoak dituzten gaitasun hauen mugitze jarduerari esker garatuz doaz. Haurraren jarduera pertzeptibo-motorea da, ingurunearekin elkartrukeko harremana duenez. Harreman hauek Nerbio Sistema Nagusiak erregulatzen ditu, informazioa jaso edo hautemanaz eta jarduerak sortuaz. era honetan, burutu nahi dugun edozein jardueraren aurrean ondorengo urratsak iragan beharko ditugu:
  

1. Haurrak buruan ideia bat du; gauzatzeko asmo bat.


2. Azpiurrats batzuk antolatzen ditu, egitasmo gisa.


3. Orain arte jasota zituen iformazioarekin elkartzen ditu asmo horiek koherentzia eta ekonomia lortzeko asmoz.


4. Gogoeta eta etengabeko azterketa ondoren hasierako asmoa sendotu edo birplanteatzen da.
   
   

• Interpretazio kognitiboak: Mugimendua prozesatzekognitibo bate emaitza eta ondorioa da. Haurrak dituen ikasketa maila desberdinek parte hartzen dute, sentimenen garapen egokiari esker. Informazioa prozesatzeko era argi batda. Ondorengo urratsak jarraitzen ditu:

1. Informazio jaso ondoren (sentimenen bidez), Nerbio Sistem Nagusiak araztu egiten ditu garrantzitsuenak aukeratuz. Esate baterako, argazki batean jende askoen artean gure interesekoak topatuz.


2. Lehendik jasota genuen informazioarekin aberastuz irudia osatzen dugu.


3. Sinbolizazio edo irudikapenari esker esperientzia perzibitzen dugu. Irudi batek pentsamendu bat ordezkatzen du. Haurtzaroan objektu bakoitzari irudi bat lotzen zaio.


4. Azkenik, kontzeptualizatu egiten da, informazioa mailakatu egiten da, eta ezaugarriak multzoka bildu, (pentsamendu formalaren oinarriak).

MUGIMENDUAREN GARAPENARI BURUZKO TEORIA OROKORRAK

Gizakiaren garapenari buuz ikerketa ugari gauzatu izan ditra historian zehar. Portaera eta jokabidearen barnean mugimendua eta gaitasun motorea ere aztertzen denez, azpiatal honen garapena ere jorratu izan da. Ondoren zenbait adituen ikuspegiak plazaratuko ditugu:

• Piaget-en teoria: Haurraren garapen psikologikoan oinarritzen da. Mugimenduak haurraren nortasunaren eraketan duen garrantzia azpimarratzen du. Haurtzaroko garapenaz argitasun eta ekarpen ugari eskaini zituen. Ezagupenaren prozedurak (adimena barne mugimenduan oinarritzen direla dio. Adimena garatuz doan neurrian mugimenduaren eragina gutxitu egiten da, Jarduera pedagogikoa haurraren garapen mailaren araberako izango da, bere etapari egokituta egongo da. Haurrak berak eginkizun garrantzitsua (protagonismoa) hartuko du bere adimenaren eraikitze prozesuan. Adin kronologikoak zenbait estadioetan banatu zituen:
  

- Sensorio-motorea: (0-2 urte). Ondorengo gaitasunak garatzen dira: hizkuntzari lotutakoak, pertzeptibo eta sensorio-motoreak, lokomotoreak, manipulatzaileak.

- Eragiketaurrekoa: (2-7 urte). Irudia eta kontzeptua elkarlotzeko ga da, baina horien artean eragiketak burutzeko lain ez oraindik. Jolas sinbolikoa eta imitazioa azaltzen dira.

- Eragiketa zehatzena: (7-11 urte). Pentsamendu abstraktoa sortzen da, logikako eragiketak sinpleak gauzatzeko gai da.

- Eragiketa formalena: (11tik aurrera). Eragiketa mental konplexuagioak burutu ditzateke.

• Wallonen teoria: Jaio ondorengo urteetan mugimenduak eragin nabarmena du eginkizun psikologikoen eraketan. Ondorengo etapak finkatu zituen:
  

- Inpultsiboa: (6-12 hilabete). Mugimenduak esanahi fisiologikoa du, komunikazio eta harremanen esparrura mugatzen da.

- Sentso-motorea: (1-2 urte. Mugimendua kanpoalderantz eratzen da.

- Proiekziozkoa: (2-3 urte). Bere inguruko guztiari eragiteko mugimenduaz baliatzen da.

- Pertsonalistikoa: (3-4 urte). Garapen psikologikoa eta ezagupenezko prozesuak mugimenduari esker hobetzen dira.

• Gesell eta garapenaren heldutasun teoria: Portaera eta jokabidearen garapena, heldutasunaren barne prozesuen menpe egongo dira. Lau esparru bereizten ditu portaeraren barnean: egokitzapenezkoa, soziala, mugimenduzkoa eta ahozkoa.

• Teoria psikoanalista: Mugimenduak eta gorputzak pertsonen arteko harremanetan duten garrantzia azpimarratzen dute. Lapierre eta Aucoutier, besteak beste.

JARDUERA FISIKOA ETA HAZKUNDEA

Oso zaila da jarduera fisikoak hazkundearekiko duen eragina zehatz-mehatzkuantifikatzea, sistema endokrinologikoak erregulatzen baitu hazkundea. Dena den, jarduera fisiko orekatuak hazkundean dituen hainbat eragin positibo eta onura frogatutzat jotzen dira.

Pisuak eta gihar jarduerak kartilagoari eragiten dieten presioak hezurraren luzerarako hazkundea suspertzen dute. Era honetan genetikoki espero zitezkeen neurriak eskura daitezke. Jarduera gabeziak hezurren deskaltzifikazioa sortzen du, hazkunderako erabat kaltegarria, hain zuzen ere.

Era berean, jarduera fisikoak hazkunde-hormonaren jariaketa areagotzea eragiten du.

Gorputzeko giltzadurei dagokienez, jarduera fisikoak itxura eta funtzionamendu egokiak lortzen laguntzen du. Oro har esan daiteke gorputzeko organo eta sistema guztiekiko eragin onuragarria duela, beti ere era egokian gauzatuz gero jarduera fisiko hori.

Hala ere, aipatu behar da gehiegizko jarduerak, batez ere, pubertaro aurretik, eragin kltegarriak sor ditzake:

- gehiegizko nekea,

- hazkundean atzerapenak,

- muga kardiobaskularrak gainditzea,

- giltzaduretako arazoak,

- gehiegizko estresa,

- goi mailako kirolaren eragin ez hezitzaileak.

Eragin positiboak eskuratzeko, beraz, haurtzaroko kirol hezitzaileak ondorengo ezaugarriak izan beharko lituzke:

- Lehenengo helburua osasuna izan beharko luke,

- lehiaketak burutzekotan mail berdinekoen artean,

- jardueran ezaugarri ludikoa nagusitu behar da,

- jarduera haurren mailara egokituta egongo da, aukera zabala eta anitza eskainiko da.

HAZKUNDEA ETA GORPUTZ SISTEMAK

Gorputz sistema bakoitzaren hazkunde eta garapenak baditu bere bereiztasun eta ezaugarri propioak. Hala eta guztiz ere, etapa bakoitzean guztin arteko ezaugarri komunak ere aurki daitezke. Hazkundeko prozesuan esanguratsuenak diren sistemak aztertuko ditugu:

• Eskeleto sistema: Hasieran kartilagozko ehunez osatutako hezurrak sendotuz doaz, nerabezarorako erabateko hezur egitura eskuratuz. Hezur luzeetan osifikazio prozesua hezurraren erdialdean hasten da. Kartilago epifisario delako hau da, hazkundearen arduraduna. Hazkunde prozesua amaitzen denean kartilago hau desagertu egiten da egoera honek hazkunde prozesua amaitu dela egiaztatzen digu era bjektiboz. Hezurrak lodieran ere hazten dira, ehun berriak eratuz. Honela gorputzaren neurria eta itxura ere aldatuz doa. Genetika, elikadura eta beste hainbat eragilek hazkundea baldintzatzen dute. Jarduera fisikoak hazkundea erraztu edo laguntzen duela baiezta daiteke.

• Sistema muskularra: Sistema eskeletikoarekin harreman estua du, bai eta gorputz altuerarekin ere. Hormonen jariapenak eragingo du. Garaieraren hazkndeko une gorenen ondoren izaten du bere garapenik handiena. Zuntz muskularren kopurua ez da ugalduko; baizik eta hauen bolumena eta lodiera izango da handituko egingo dena. Jarduera fisikoak eragin izugarria izango du hazkunde honetan.

• Ehun adiposoa: Azal azpiko gantzezko ehunaren kopurua eta banaketa faktore ugariren menpe dago: genetikoak, elikadurazkoak, hormonalak, jarduera fisikokoak...Ehun honek lehenengo urtean lortzen du portzentairik altuena, 6-8 urte arte gutxituz doa, eta hemendik aurrera berriz ere hndituz. Sexuen artean alde nabarmenak daude irizpide honi dagokionez. Jarduera fisikok eragin nabarmena du gorputzeko gantza kopurua eta banaketari dagokionez.

• Nerbio sistema: Bere hazkundea oso azkarra da bi urterako %75a garatua du, nahiz eta 30 urte arte garatzen jarraitu. Beraz, itxuraz eta neurriz oso azkar hzten bda ere funtzionalitatez urte asko beharko ditu oraindiak. Sare nerbiosoak mielina geruza batez estaltzen dira, era honetan nerbio-kinada sustatuz. Zenbait ataletan jaio aurretik hasten da prozesua, beste batzutan ordea, heldutasunean; dena den 10 urterako gehiengoa garatutzat jo daiteke.

HAZKUNDEAREN ESTADIOAK

Egile gehienek onartzen dute hazkundea eta garapeneko prozesu honetan hainbat etapa komunak nabarmendu daitezkela. Progresiboki gauzatzen den ibilbide honetan sekuentzia guzti horietatik iragan behar dute. Haur guztiek hazkuntzako erritmo berdin jarraitzen ez badute ere, oro har urrats horietan antzeko ezaugarriak ezagutzen dituzte. Estadio hauen ordena guztiek errespetatzen dute.

Estadioak ez direla unibertsalak, testuingurune bakoitzak bereak ditu. Haurtzaroaren hasierarako baliagarriak dira sailkapen hauek, baina gerora, ingurunearen eragina handitzen doan heinean fidagarritasuna galtzen dute.

Esanda bezala, une bakoitzean gaitasun zehatz batzuk garatuko dira gehien bat. Hori kontuan izanik, garai bakoitza egokiena izango da dagokion ikaskuntza prozesuak gauzatzeko.Nolabait esan daiteke urrezko adin bat badagoela ikaskuntza mota bakoitzarentzako.

Garbi izan behar dugu haur guztiak ez direla berdina eta ez dutela hazkunde erritmo bera eramaten. Mugimenduaren garapen mailari agokionez antzeko ezaugarriak dituzten adin tarteak multzo berdinean biltzeko asmoz buutzen ditugu sailkapen hauek.

Bizeren (1950) lanetan oinarrituz, higiduaren garapenean arabera ondorengo estadioak bereiz daitezke:

1. estadioa: (0-3 urte). Piskanakako gizarteratzea. Bere barnean 3 garai bereizten dira:

• Kirikil aldia (espiral aldia). (0/8 hilabete). Gihar flexoreak estensoreak baino tonuhandiagoa dute. Hirugarren hirhilabete inguruan buruan eusten hasten da. Begi-eskuen arteko koordinazioa garatzen hasten da. Eserita mantentzeko gai izango da amierarako.



• Tanteoko aldia (saiakerak).(8 hilabete/2 urte). Gorputzaz ohartzen hasten da, bere kabuz mugitzen ere. Nerbioak mielinizatzen doazen heinean koordinazioa garatuz doa. Eseritako jarreara menderatzen du, amaierarako zutik mantentzeko gai da (11/18 hilabete). Lau oinetra desplazatzen da (8/10 hilabete). Lagunduz gero lehenengo urratsak ematen hasten da. Bakarrik oinez hasten da (12/15 hilabete), autonoma honi esker esploratzeko gaitasuna handitzen zaio, gorptz eskema barneratzen hasiaz. Bi urte inguruan espazio-denboraen arteko gaitasunak agertzen hasten dira.



• Lorpeneko aldia (2/3 urte). Enbor eta gorputz adarreko giharren tonoa sendotzen da, jarrera orekatuz eta mugimenduaren koordinzioa hobetuz. Martxa asko hobetzen du, norabide desberdinetan desplazatzeko gai izanaz. Lasterketarekin hasten da. Eskailara mailak igotzeko gai da, eta gero jeisteko ere. Norabide kontzeptuak agertzen hasten dira: handia-txikia, barnean-kanpoan, denbora oraindik ez du menderatzen. Bi urte eta erdi inguruan altuera txikitatik jauziak gauzatu ditzake, baina bi zangoaz baliatuz 3 urte arte itxaron beharko dugu. Jaurtiketen zehaztasun maila hobetzen dute.

2. estadioa: (3-7 urte). Berezko mugimenduaren antolaketa. Haurrek beren kabuz, beren borondatez mugtzeko garai hau bi zatitan banatu ohi da:

• Graziaren aldia (3/5 urte). Haurrak era bitxi eta farregarrian gauzatzen ditu bere mugimenduak trebetasun handiz, eskuratzen ari en garapen neurologikoari esker. Bertikaltasun eta horizontaltasun nozioak bereizten ditu. Lateralitatea finkatzen hasten da. Zango baten gainean lerro zuzen batean desplazatzeko gai da (3 urterekin). Martxaren mugimendua erabat garatua du: besoak kulnkatuz, abiadura aldatuz. Jauzi jarraiak lotzeko gai da. Geldirik dauden baloiak jotzen hasten da. Nerbio mielinizazioa amaitutzat jo daiteke (4 urte). Mugitzeko behar handia du, ezin daiteke geldirik egon. Luzerako jauziak burutu ditzake, distantziak atzeman, bere groputzeko alboak bereiztu, espazioa eta denboraren arteko harremanak menperatu ere.



• Bideratutako mugimenduaren aldia (5/7 urte). Garunak mugimenduak kontrolatzen dituenez, hauek era eroso eta errazagoz gauzatzen dira. Desplazamenduak edozein norabide, abiadura eta aldaketaz burutzeko gai da. Lasterketa baten ondoren jauzia gauzatzen badaki, bai luzeran eta bai altueran ere. Jaurtiketetarako zangoak eta besoen mugimendua koordinatzen du. Bote ondorengo baloia jasotzeko gai da. Treparekin hasten da. Alboa nagusitzen hasten da. Eskubi-ezkerra nozioak agertzen dira. Idazmena, lokarriak lotu, eraikuntza errazak, oro har esku manipulazioak garatzen ditu. Goputz eskemaren eraketen eraginez, bere gorputza osotasunean uler dezake, bai eta hainbat mugimendu errepikatu ere. Ibilbide errazetatik orientatzeko gai da, espazio-denborazko egiturei esker.

3. estadioa: (7-11 urte). Borondatezko mugimendua. Nerbio sistemaren erabateko heldutasuna lortzen da. Gero eta zailtasun handiagoko mugimenduak gauzatzen dituzte, efektibotasun, bizkortasun eta zehaztasun maila izugarriaz. Denbora eta esazioaren arteko egiturak sendotzen dira. Gorputz irudikapena lortzen da. Bere gorputza eta kanpoko objektuak bereizten ditu, desplazamenduak kontrolatuz. Imitazioak jakinaren gainean gauzatzen ditu. Egitura erritmikoak menderatzen ditu. Gorputzaren nozioari esker portaera sozialak maten ditzake: arreta, jarrera. Lateralitatea ia erabat menperatzen du. Atalkako mugimendu simetriko eta asimetrikoak aurrera eraman ditzake.

4. estadioa: (11-15 urte). Nahia eta borondate arteko bateratzea. Sasoi fisikoaren mailak jarduera motrizetan parte hartzera bultzatzen du. Mugimenduaren eskemak erabat barneratuak eta garatuak izateak jarduera konplexuagoak ahalbidetzen du. sasoi fisiko eta mugimenduaren trebetasun mailak kirol jarduera errazten dute.

5. estadioa: (15 urte). Etengabeko keinuaren menperatzea. Garunak gero eta gehiago kontrolatzen ditu trebetasun eta abileziak. Trebetasunak eta oro har, mugimenduaren jarduerak gero eta anitzagoak eta zehatzagoak dira.

HAZKUNDEAREN ADINAK

Bi haurrek adin bera izan arren, maiz gertatu ohi da garapen eta heldutasun maila desberdina dutela. Desoreka hau argitzeko asmoz bi adin mota bereiztu ohi dira: adin kronologikoa eta adin biologikoa.

• Adin kronologikoak: denboraren kontzeptuari heltzen dio, jaiotze dataz geroztik zebat denbora igaro den. Zenbat denbora izi izan duen.



• Adin biologikoak: pertsona horren organu, sistema eta funtzioek zer-nolako garape eta heldutasun maila duten adierazten du.

Lagun bat, garapen prozesuan zein une edo mailan aurkitzen den zehaztu ahal izateko hainbat adieazle erabili ohi dira. Irizpide horien arabera, hazkundea adierazteko edo neurtzeko ondorengo sailkapenak sortzen zaizkigu:

• Adin dentala: Pertsonaren hortzak zein egoeratan dauden kontuan hartzen du, hau da, esneko hortzen agertze unea, hauen erorketa, behin betikoen sorrera. Lehenengo hortzak 6.hilabete eta 2. urte bitartean azaldu ohi dira; behin-betikoak 6 eta 13 urteen artean. Horz-adina eta Hezur-adinaren artean harreman oso estua dago.
  

• Adin sexuala: Ezaugarri sexualen agerpenean oinarritzen da. Hauen adierazpenen arabera pertsona zein garapen fasetan dagoen finkatzen da. Adierazle horien artean ondorengo aipa ditzakegu: ahotsaren aldaketa, ile pubikoaren agerpena, gorputzaren itxuraldaketa, hilekoa, bularren garapena,...Pubertaroa arte ezin daiteke erabili sailkapen hau, beraz, sexu hormona hauen eragina ordu arte nabarmentzen ez baita.

• Adin somatikoa: Haur kopuru izugarri batijasotako datuekin zenbait taula eriki izan dira. Horko baloreekin konparatuz, estadistikoki erdiko pertzentiletan kokatzen dela suposatuz burutzen da sailkapen mota hau.



• Adin eskeletikoa: Osifikazio prozesua amaren sabelean hasten da eta jaio ondorengo bi hamarkadetan zehar irauten du. Bilakaera gertaera jarrai honetan zein unetan aurkitzen garen zehaztu dezakegu. X izpi eta irradiazio teknikaz baliatuz hazkundea-guneak zein egoeratan dauden finkatu dezakegu. Behaketarako maiz eskumuturra aukeratu ohi da, eremu txiki batean gune desberdin ugari ditunez.

Azadutako adin mota desberdin hauei esker haur baten garapen eta heldutasun maila zehaztasun handiagoz finkatzera hurbil gaitezke, zenbait kasutan irizpide desberdinek adierazitako informazioa hurbilekoa gertatzen baita.

ERAGINA DUTEN FAKTOREAK

Hazkundea eta garapena balditzatzen duten aldagaiak finkatzerakoan herentzia eta ingurunea aipatzen dira. Ezaugarri batzuk herentziak zehazten baldin baditu ere, inguruneak erraztu edo oztopatuko ditu, bere osotasuneraino iritsi ahal izatea ala ez baldintzatuz. Ondorengoak izan daitzeke:

1. Herentzia faktoreak: Jaiotzako unetik pertsona horrek izango dituen ezaugarriak markatuak gelditzen dira.

• Faktore genetikoak: Lagun bakoitzak bere espezie, arraza eta sendiko ezaugarriak jasotzen ditu. Informazio hori kode genetikoan igortzen da.



• Sexu faktoreak: Hazkundea eta garapenari dagokionez, sexuaren arabera badira hainbat desberdintasun. Estadistikoki mutilak gehiago hasten dira, eta neskak goizago. Alde horiek pubertarotik aurrera nabarmentzen dira.

2. Inguruneari lotutako faktoreak: Pertsonaren kanpotik eragiten duten aldagai hauek hazkuntza suspertu, sustatu dezakete; edota eragotzi, oztopatu.

• Jaio aurreko faktoreak: Haurdunaldian amarengan gauzatutako eraginak dira. Elikadura, botika, hainbat irradiazio, droga, egoera psikologiko, gaixotasunak, adina eta odol inkonpatibilitatearekin lotutakoak aipa daitezke Erditze unean sortutako zenbait arazoek ere gerorako hazkundea eragin handia izan dezakete.



• Jaio ondorengo faktoreak:

- Ezaugarri sozioekonomikoak: Hazkundea zeharka baldintzatzen dute, ondorengo eragilez: elikadura, gaixotasunak, jarduera fisikoa, bere ohitura eta bizitza ohiturak.

- Elikadura: dieta egoki batek hazkundea suspertuko du.

- Ingurune fisikoa: Altuerak, leku geografikoak, urtaroak, klimak, badute bere eragina hazkuntzan.

- Eritasunak: Hazkundea garaian izandako gixotasunek prozesua nabarmen baldintzatu dezakete.

- Ezaugarri psikologikoak.

- Jarduera fisikoa.

MUGIMENDU ERREFLEXUTIK BORONDATEZKO MUGIMENDURA

Era honetan, haurrak jaiotzaz baditu berezkoak dituen hainba mugimenduko erantzun, erreflexuak, zurrupatzea, esate baterako. Piskanaka ordea, nerbio sstemaren garapena heltzen doan heinean mugimendu berriak agertzen hasiko dira. Desplazatzeko eta tresnak manipulatzeko oinarrizko trebetasunak garatuz joango da, adinarekin batera nolabaiteko bilakaera somatuko delarik. Heziketaren eraginez mugimendu hauek hobetu eta berriak bereganatu daitezke.

Haurra, lehendik barneratuak zituen mugimenduetan oinarrituz ikasten ditu mugitzeko eredu berriak. Haurrak menderatze du oinarrizko mugimendu multzo bat, esperimentazioaren bidez, gero eta eginkizun konplexuagoak gauzatzeko gai da.

HAURRAREN MUGIMENDU BEHARRA

Haurrak mugitzeko beharra du, bai eta ahalmena ere. Ondorioz, hezkuntza sistemaren helburu nagusien artean haurraren beharrak asetzea eta bere gaitasunak garatzea aipatzen direnez, baiezta daiteke Heziketa Fisioa arloak garrantzi handia izango duela eskolako curriculumean.

Haur bat hurbiletik ezagutzen duen edonork ulertuko du haurrak mugimendua berezkoa duela, ez dela kanpotik irakatsi edo sortu beharreko joera. Mugimendu horren beharra justifikatzeko garaian hainbat adibide jarri izan dira: beste abere jaioberriekiko aldea, haurren garuneko jarduera, esploraketarako zaletasuna...

Haurrak mugitzeko ahalmena du eta gaitasun hau eboluzionatuz doa. Haurrak lortutako heldutasun mailak eta mugimendu arloan izandako esperientziek baldintzatko dute bere hazkundea eta bilakaera.

GARAPEN PSIKOMOTOREA

Psikomotrizitatea heziketa metodologi edo teknika zehatz bat baino zerbait gehiago da, heziketaren filosofia bat da, bizitza ulertzeko eta jokatzeko era berezi bat. mugimenduaren bidez pertsonaren garapen fisiko, psikiko eta soiala ahalbideratzen duen, errazten duen eta suspertzen duen gaitasun gisa definitu ohi da psikomotriziatea. Filosofi honen helburuen artean ondorengoak nabarmen daitezke:

• Norberaren ezagutza eta onarpena.


• Bere portaera egokitzea.


• Norberaren autonomia gratuz bizitza sozialean ardurak eskuratzeko gaitasunak hobetzea.

Jarduera psikikoa eta portaera motorearen artean lotura estua dago. Ondorioz, psikomotrizitatea ez da mugimendua bera soilik aztertzera mugatzen; osotasunezko ikuspegi horretatik, bere borondatez, konszienteki gauzatutakoerantzun motore horretan, ezaugarri psikikoak ere kontuan hartzen ditu.

Ildo horretatik jarraituz, kontuan hartu behar da psikomotrizitateak ondorengo eremu eta edukiak jorratzen dituela:

• gorputz-eskema, norbere burua hobeto ezagutuz eta onartuz.


• lateralitatea eta albotasuna.


• gorputza eta jarreren kontrola.


• gihar tonoa, erlaxazioa.


• arnasketaren heziketa.


• hautemate gaitasunaren garapena.


• espazioa eta denboraren arteko antolaketan aurreratu.


• mugimenduaren koordinazioa.

Psikomotrizistek hiru alorretan lan egiten dute:

• Heziketa psikomotorea: eskola adineko haurrentzat.


• Birreziketa psikomotorea: izaera fisikoko (psikomotore) arazoak dituztenentzat.


• Terapia psikomotorea: nortasuna arloko nahasteak dituzten pertsonentzat.

Eremu pertzeptibo-motorean eskola honek gauzatutako aurrerakuntzek gerora, heziketa fisiko arlora ekarpen eta berrikuntza ugari zabaldu dituzte, bere antolaketa eta egiturak hobetuz.

"PSIKOMOTRIZITATEA HAUR HEZKUNTZAN"

Azken hilabete hauetan zehar, blog honetan psikomotrizitateari buruz aritu naiz. Hori dela eta, Haur Hezkuntzan psikomotrizitatea oso garrantzitsua iruditzen zait.

80k urteen erdi aldetik gure ikastetxe edo hezkuntza-zentroetan psikomotrizitate-gelak sortu dira. Gaur egun, zentro askotan daude horrelako gelak, eta psikomotrizitatea lantzen dute bere argi-ilunak gorabehera, oso onuragarritzat daukate eta.

Alde batetik, haurraren identitatea ez da norabide bakarrean eraikitzen: haurra bere alderdi biologikoetan heldu ahala, ber alderdi afektibo, emozional, psikologikoetan...ere heltzen da, ingurunearekiko harreman-dinamikan.

Beste aldetik, praktika psikomotorrak esparru bat ematen du, espazio eta denborazko antolaera bat, haurraren adierakortasunari eutsiko diona.

Laburbilduz, psikomotrizitatea, bere dimentsiorik zabalenean, garapen psikologikoaren arloan kokatu beharreko kontzeptua da, eta gizakiak ingurunearekiko duen eratze somatopsikikoa adierazten du. Psikomotrizitateak, beraz, giza garapenaren konplexutasuna erakusten du.

"PSIKOMOTRIZITATEA ESKOLAN"

Egun, psikomotrizitatearen praktika hedatzen ari da; eratuz eta finkatuz doa diziplina aplikatu gisa.hastapenetan, berriz, bata bestearen atzetik gorpuztu dira hainbat erreforma, pedagogia aktiboa eta hezkuntzaren eraldatzaile gertatu direnak. Erreforma horiek, baina, haurra bere hezkuntzaren objektu gisa hartu ordez, subjektu eta aktoretzat hartu dute.

Pixkanaka taxutu den ibilbide horrek, ordea, galdera eta zalantza asko, ikertzeko alor ugari sortarazi ditu. Eta horrek etengabe planteatzen du betiko debatea: printzipio teorikoak eguneroko errealitatean nola egokitu behar diren, erarik hoberenean eta, era berean, dagokigun hezitzaile funtzioari nola aurre egin diezaiokegun.

Euskarri dituen oinarri teorikoetatik begiratuta, hezkuntzazko psikomotrizitate-praktikaren analisia dugu haurraren izate eta egite-eskakizunetara hobeki egokitzen gehien lagun gaitzakeen tresna.

Psikomotrizitatea, diziplina aplikatu den alderditik, honela laburbil ditzakegun printzipioetan oinarritua dago:

• Gorputza eduki psikologikoaren edukitzailetzat jotzea.



• Mugimendua, adierazpide eta komunikabidetzat ez ezik, gizakia eta bere ingurunearen arteko bitartekari aktibo gisa hartzea.



• Gizakia osotasunezko izakitzat hartzea; bertan, bere nortasunaren eraikuntza-prozesuan hainbat aldaerak jokatzen dute elkarrekin.



• Gizaki bakoitzak berariazkoa duen eboluzio-garapena.

Printzipio orokor hauen zabaltasuna edota ñabardurak ulertzen saiatzeak agintzen du azterketa- eta ikerkuntza-lan sakon eta ugari: eginkizun horretantxe dihardute murgildurik hezitzaile asko eta askok.